Fast Food Nation

imdb

"Fast food nation" filmini Richard Linklater yazıp yönetmiş. Filmin esin kaynağı ise Eric Schlosser'in "Fast Food Nation: The Dark Side of the All-American Meal" isimli kitabı. Yönetmeni "before sunset" ve "before sunrise" filmleriyle tanıyoruz. Bu yarı belgesel yarı filmde yönetmen Amerika'daki hamburger kültürünün insanlar üzerindeki etkilerini irdelemiş. Sadece hamburger değil küreselleşmeye de dokunulan pek çok sahne var. Filmde ana konuyu; Meksikalı kaçak işçilerin et kesim fabrikalarında çalışması, bu etlerin kullanıldığı hamburger firmasının çalışanları ve bu hamburger firmasının bir şubesindeki çalışanların basit, anlamsız ve sıkıcı hayatları besliyor. Film genel olarak sıkıcı ama anlatılanları illaki bir yerden dinlemek lazım. Başrollerde birkaç Latin Amerikalı oyuncuya Bruce Willis, Greg Kinnear, Kris Kristofferson ve Ethan Hawke eşlik ediyor.

Film, Meksika'dan kaçak olarak Amerika'ya gitmeye çalışan on kadar kişinin kaçış sahneleriyle başlıyor. Meksika ve Amerika sınırı yalama olduğundan sınırdan elini kolunu sallayan geçebilmektedir. Meksikalıların abd'ye gitme sebepleri ise hayat standartlarını artırmak istemeleri. 2005 yılındaki verilere göre abd'de kayıt dışı yaşayan yabancı nüfusun yüzde 56'sını Meksikalılar oluşturuyormuş. Bu gerçekten büyük bir rakam. Hep Çinliler bedavaya çalışıyor diye bilirdik ama abd'deki en büyük haksızlık Meksikalılara daha doğrusu Latin Amerikalılara yapılıyor. Bu insanlar abd'ye gittikten sonra İngilizce'yi bile öğrenemiyorlar. Miami gibi Latin Amerikalıların çoğunlukta olduğu yerlerde İspanyolca İngilizce'den daha popüler durumda. Ama abdli şirketlerin özellikle de fabrikaların bu durumdan fazla rahatsız olmadığı aşikar çünkü Meksikalı işçileri ucuza, saatlerce çalıştırabiliyorlar.

Filmdeki ana konu tabii ki de sadece Latin Amerikalıların garibanlığı değil. Filmde patronlar haricinde herkes hayatından şikayetçi. Yönetmen, tüm dünyayı bir kasabayı model alarak anlatmaya çalışmış. Filmde değinilen büyük hamburger şirketi mickey’s isimli bir şirket. Bu şirket büyük rakiplerinin varlığına rağmen iyi bir satış trendi yakalayabilmiş ama etlerinin içinde sığır pisliği olduğu iddiası üzerine harekete geçiyorlar. Bu da filmdeki kötü toplum tablolarından biri; yediğimiz içtiğimiz ürünlerin çok sağlıklı olmaması. Şirketin görevli elemanı et kesim tesislerini ziyaret ediyor ve sonunda gerçekleri öğreniyor; et kesim tesisi hızlı bir şekilde et üretebilmek için sığırların iç organlarını güzelce boşaltamıyor ve etlerin içine sığırın her türlü pisliği bazen de kolunu bacağını kaybeden insanların parçaları bulaşıyor. Et tesisinde sadece sığır ve insan parçaları değil türlü türlü de pislikler gözlemleniyor ama birkaç kişi haricinde herkes halinden memnun. Benzer bir tabloya Ankara sıhhiye köprüsünün altındaki herhangi bir dönercide rastlayabilirsiniz. Ucuz, pis, müşteri memnuniyetsiz ama nedense lezzet bol dönerler. Benim favorim Fazilet Piknik (tabi bu dediğim yıllar önceydi şimdi nasıl bilmem)

Filmdeki bir diğer acı tablo da et kesim tesisindeki hayvan öldürme teknikleri. Hakikaten insanın canı sıkılıyor. Bir ara ana haberlerde trend vardı. Her gün farlı bir besi çiftliğinden çekilen gizli görüntüler. Bazısı tavuk bazısı inek çiftliklerini yayınlarlardı. Bu hayvanlar özellikle tavuklar ne olup bittiğini anlayamadan büyüyor ve kesiliyorlar. Öldürülme teknikleri ise çok vahşice ama elden bir şey gelmiyor. Bir diğer önemli film mesajı da şu ki hayvanlarımız daha şişman, daha çok sayıda ve geri zekalı. Bu salak hayvanların etlerini yiyen biz insanlar da daha yakışıklı daha güzeliz ama biz de malız. Eskinin insanından daha güzel olduğumuz apaçık onlardan salak olduğumuz ise tartışmaya bile gerek yok.

Şimdi burada kendime ve global dünyaya savaş açanlara bir ufak eleştiri geliyor. Tamam haklısınız hayvanlar hormonlu ve salak gibi, etleri ise samanımsı ama dünyada 6 milyar insan var ki  Çin'in yarısı ile Hindistan'ın yarısı dağda bayırda ot böcek yiyor. Bu kadar insanın et ihtiyacını nasıl karşılayacağız. Hakeza sebzelerde öyle, bazen köyden felan gelen meyveleri yiyoruz da sanki uzaya gitmişiz gibi ama öyle sevgi katarak domates patates yetiştirilirse biraz aç kalabiliriz ki şu durumda bile dünyada 500 milyon insan açlık sınırında. Yani ben de biliyorum hormonlarla salaklaştığımızı ama başka bir çözüm var mı? Ekili alanların her geçen gün azalması da cabası.

Kişinin, kendi kendisinin basit yeniden üretimi çerçevesinde gerçekleştirdiği faaliyetlerin de şu ya da bu ölçüde değişim değerine sahip hale gelmeleri, bu faaliyetler aracılığıyla gerçekleştirilen şey kişinin kendisinin yeniden üretimi olduğuna göre, burada pazara sürülen artık doğrudan doğruya kişinin kendisidir ki, bu da pazar içinleşmenin insanın kendisini de kapsadığı anlamına gelir. Bu noktada, Guinness Rekorlar Kitabına girebilmek için, bir gazetenin sponsorluğunda özel bir hormon kürü görüp, sekiz çocuğa birden hamile kalan (bıraktırılan) İngiliz kadınını, yine bir İngiliz çiftin Londra'daki sanat galerisinin vitrininde bir haftalığına sevişmeye yatmalarını, biri bizi gözetliyorlarda insanların gündelik hayatları satılır bir mal haline getirilirken, bazı güney doğu Asya ülkelerinde beş-altı yaşlarından itibaren turistlere kiralanmak üzere, Brezilya ve benzeri ülkelerde de, cenin halindeyken ilaç hammaddesi, doğurulduktan sonra ise nakillik organ kaynağı olarak kullanılmak üzere çocuk ürettirmenin olağan bir ticari faaliyet haline geldiğini hatırlayabiliriz. Bazen haberlerde denk geliyoruz Avrupa'da bir kız, okuyabilmek için bekaretini bir zengin emlak kralına veya başka bir kodamana satıyor ve bu ikisi korunmasız seks yapıyor. Bu kadar acı bir tablo olamaz.

Globalleşme süreci içinde insanlar hayatlarını değişim değeri üzerinden sürdürebilecekler; dolayısıyla neleri var neleri yoksa hepsini değişim değeri elde edebilmek üzere pazara sürecekler, ancak pazara sürebilecekleri ne kadar az şey varsa pazarlık güçleri de aynı derecede az olacağından, yoksul yoksulluğu ölçüsünde artan bir hızla daha da yoksullaşırken, insanların kendi fiziki varlıklarını da ya süreli olarak ya da kısmen pazara sürmeleri ve kendilerini pazarda en fazla talep edilebileceğini, yani en fazla değişim değeri getirebileceğini, kısacası para edeceğini sandıkları bir biçime sokmaları kaçınılmaz ve olağan hale gelecektir. Arjantin'de gençler aç kalmamak için kurşun sıkmak üzere yılda 10 kat artan bir hızla askerlik mesleğine intisap eder, bizde ise badigardlık üniversite diploması aranan itibarlı bir meslek, travestilik bir furya, silikonlu dudak, meme ve kalça milli estetiğin olmazsa olmaz bir parçası haline gelirken, insanı, vücudundan da daha derin bir yerlerine kadar nasıl istila edebileceğinin bir örneği olarak silikonları, öğrencilerinin de hocalarının da (aslında aynı bir ortak dile sahip ayrıca bu durumu da biliyor olmalarına rağmen) ya hiç ya da tam bilmedikleri bir dilde öğretim hem de yüksek bilim öğretimi yapmak zorunda olan üniversitelerimiz, neyse anlatmaya çalıştıklarımın bir kısmı filmdeki Latin Amerikalı kızlarımızın başına geliyor benzerleri ise dört bir yanımızda. 

Filmdeki bir başka önemli konu da ethan hawke'ın oynadığı dayı rolü ve adamın hayatı. Bu dayımız üniversitede sol akıma mensup olmuş ve bazı şeyleri değiştirmeye çabalamıştır, sonucunda okuldan atılıp çok yüksek yerlere gelememiştir ama hayatından memnun. Yeğenini ise mickey’s'de çalışır görmeyi hatta  şirket kıyafetleriyle görmeyi asla istemez. Onun bu tutumu güzel ve manidar. Dayısının bir ara, kasabanın tadı tuzu kalmadı serzenişleri ise bizim her gün söylediklerimizin bir benzeri. Büyüklerimiz bize bayramın tadı kalmadı dediler biz de mahallemizin, çocukluğumuzun tadı kalmadı diyeceğiz (nostalji yi okuyunuz) ayrıca diğer kültürlerden ziyade yemek kültürlerimiz daha çabuk  yok oldu. Eskiden Nevşehir'e, Gaziantep'e,  İzmir'e, Edirne'ye, Adana'ya gidildiğinde yörenin en meşhur yemekleri yenilirdi oradan gelince de o eşsiz tatlar anlatılırdı. Şimdi bu mutfakların hepsi bir alışveriş merkezinin en üst katında 10 metre kare yerlerde yapılıyor.

Bu mutfak dejenerasyonun en büyük mimarları da tabii ki hamburger firmalarıdır. Bunlar sadece kültürümüzü ve ekonomimizi etkilemiyor. Memleketin en zeki bebeleri siktiğimin dilini öğrenecem diye "work and travel" ile abd'ye gidiyor. A üniversitesinin bölüm birincisi Ahmet gidiyor orada elin nigırlarıyla caponuyla mc donalds'ta çalışıyor. Böyle saçma sapan, bizler açısından aşağılayıcı bir şey olamaz. Sonra o çocuklar yurda dönüyor sanki Nobel almış da gelmiş gibi. Peki İngilizce'yi öğrenebilmişler mi? Ben daha çok iyi öğrenebilenine denk gelmedim. Adam "work and travel"a gidip 6 ay tuvalet temizliyor, dil öğrenecem diye kaçak elektronik eşyaların satış stratejilerini öğrenip yurdumuza geliyor. Sonra bu zeki(!) çocuklar ile biz dünyanın en güçlülerine kafa tutmaya çalışıyoruz.

Bir diğer önemli husus da artık dünyayı devletlerin değil markaların, trendlerin yönetiyor yönlendiriyor olması. Apple için örnek verecek olursak abd'de bir adam yeni sürüm iphone alabilmek için sabahtan kuyruğa giriyor ve kuyruğun sonundaki adama sırasını 900 dolara satıyor sonra kazandığı bu parayla lady gaga'nın konserine gidiyor. Konuyla ilgili söylenebilecek pek çok argüman olmasına rağmen sadece şu video ile genel bir özet geçebileceğimi varsayıyorum. Şu video da çok acayip bişey.

Fast Food Nation film eleştirisi

Inside Job

imdb

"Inside job" belgeselini Charles Ferguson yönetmiş. Kendisini özellikle hükümetler hakkındaki radikal ve sert düşünceleriyle tanıyoruz. Bir önceki belgeseli olan “no end in sight”ta yönetmen, Amerika'nın Irak savaşındaki tutumunu ve yanlışlarını gözler önüne sermişti. Bu belgeselde ise yönetmen, 2008 krizi diye literatüre geçen, ünlü bankaların (lehman bro.) batışıyla alevlenen ve dünya çapında etkilere yol açan abd merkezli finansal krizi, krizin mimarlarını ve sebeplerini anlatıyor. Belgesel, oskarı kazanabilmiş ayrıca akıcılığı da fena değil. Matt damon ise narrotor olarak karşımıza çıkıyor.

Bu belgeseli izlemeden önce kendi içinizde bazı meseleleri halletmeniz gerekir. Abd'de kriz olduysa altında İsrail vardır, masonların işi, soros hepsini kandırıp manipüle etmiştir gibi cümleler kuran insanlardansanız bu tarz belgeseller işinize yaramayabilir.

Belgesel İzlanda'nın girdiği borç batağının anlatılmasıyla başlıyor. Göt kadar ülkede sadece üç tane yerel banka mevcut ancak bu üçünün toplam borcunun 120 milyar dolar olduğu söyleniyor. Buna sebep de tabii ki yozlaşmış görevliler ile sanayi ve ticaret atmosferinin bazı kurallar gereğince bozulması. Zincirdeki ufak bir çatlak da tüm ekonomiyi mahvetmiş. İzlanda'nın biraz büyütülmüş versiyonu ise abd'nin ta kendisi. Hatırlarsınız obama yeni göreve geldiğinde meşhur banka ve sigorta şirketleri iflasın eşiğindeydi ve hatta bazıları el değiştirmişti. Bankaların batmaması için maliye, hükümetten yaklaşık 700 milyar dolar civarında bir kurtarma paketi talep etmişti. Bize söylemesi kolay 700 milyar dolar ne demektir ulan. Peki şunu diyebilir miyiz; “abd kötü bir ülke gebersinler gitsinler” maalesef diyemiyoruz arkadaşlar. Artık daha da globalleşen bir dünyada yaşıyoruz ve her halka birbirine bağlı ki en büyük halkadan bahsediyoruz. Abd'de kuşlar soğuktan ölse akşamına Tokyo'da borsayı etkiliyor. Alım ve üretim güçleri azaldığından 2-3 milyar insanı etkileyebilecek bir krizin çıkması söz konusu oluyor ki şu sıralarda abd, hala 2008'de patlak veren krizin yaralarını sarmaya çalışıyor. Abd'nin dış borcunun 10-15 trilyon dolar civarında olduğu söyleniyor. (Aşağıdaki tabloda izlandanın borsa indeksinin inanılmaz düşüşü net bir şekilde gözükmektedir)

Belgeselde ağırlıklı olarak değinilen konu lehman bıroların batışı. 2008 yılında yaklaşık 600-700 milyar dolarlık bir batış söz konusu olmuştu. Bu rakam abd tarihinin en büyük iflasını meydana getirmiştir. Lehman hisselerini 20-30 yıl elinde tutan yatırımcıların bir hayli fazla olduğunu düşünürsek yıkımın ne denli psikolojik bunalım atmosferi oluşturduğunu görebiliriz. Lehmanların çöküşü dominonun en büyük dalgasını oluşturdu ve yozlaşmalar sonucunda meydana gelen çöküşler birbiri ardına baş gösterdi. Bir ara sigorta şirketleri de göte gelmişti ki abd hükümeti sigorta şirketlerinin (A.I.G. gibi) iflasını görmezden gelemedi ve onları kurtarmak da obama yönetimine kaldı, kurtarmak dediğimiz de 100'lerce milyar dolarlık borç paketleri. Sadece bankalar ve sigorta şirketleri değil; u.s. steel, general motors, ford gibi abd'nin milli değerleri de riske girmişti. Hepsi için inanılmaz büyüklükte kurtarma paketleri hazırlandı aksi halde abd çökebilirdi.

Belgeselde bazı isimler suçlu olarak öne çıkarılıyor, suçlu olduğu iddia edilen kişilerin bilgileri belgeselde mevcut. Öne çıkan isimler ise Alan Greenspan, Larry Summers ve çeşitli ceo'lar. Ceo'ların kazandıkları ikramiyeler ve maaşlar ise dudak uçuklatan cinsten. En garibanının 100 milyondan fazla para kazandığını görüyoruz. Asıl voleleri ise iflas öncesinde hisse satışı yaparak vurmuşlar. Müşterilerine iyimser gözüken bu şerefsizler milyar dolarları cebe indirmişler. Şu bir gerçek ki bir yerde fiyat farkı varsa, balonlarda ve iflaslarda, çoğu kişi batar ama bir grup da paranın amına koyar. Yani bu sıfır bakiyeli bir oyun. Acı olan tablo ise şu; milyonlarca insanın yatırımını bir avuç insanın söğüşlemesi. Bir diğer sıkıntılı nokta ise birkaç kişinin veya kurumun yaptığı yanlışın maliyetinin batırılan paradan fazla olması.

Bu kötü olarak lanse edilen adamların yasalar ve deregülasyon oyunlarıyla yavaş yavaş ekonomiyi sikmeleri ve buna bir önlem alınmaması akla bu işin içinde mistik güçler var fikrini getiriyor ama bu düşüncelerimiz çok hipotetik kalacaktır. Tamam bu Alan Greenspan'ın mason olduğu 2 kilometreden belli ama nasıl bir senaryo kuracağız. Rothschild buna emir verdi bu da yasa düzenlemesi yaptı (kendisi bilmem kaç tane başkana danışmanlık yapmış) ve ekonomiyi siktiler. İyi hoş ama bi tane işe yaramaz ceo'nun 500 milyon doları söğüşlemesine niye izin versinler? Keşke lisede olsaydık cevaplar hazır ve netti ama şimdi birşey söylemek kolay değil. Örneğin lehman bıroların ceo'su Richard Fuld bu krizden 485 milyon dolar kazanmış. 2006 ve 2007 yılında wall street'te verilen ikramiyelerin toplamı 60-70 milyar dolar civarında olduğu söyleniyor. (milyon değil lan milyar). Yani birkaç adamın şuursuzca zengin olması işin içinde masonlar vardır, kesin onlar zengin olmak için böyle bir şey yapmışlardır savını eliyor. Neci olurlarsa olsunlar ortada bir yozlaşma olduğu kesin. Bu da sistemli bir güç/otorite yapısının olmamasına işaret ediyor gibi (belki de ben olayı külliyen yanlış anlamışımdır). Bir kadın pezevengin olduğu sahne var ki yozlaşmanın boyutlarını görebiliyoruz.

Bir ara abd'deki mortgage sisteminin çöküşü tablolarla gösteriliyordu. Benim korkum ise bizde de benzer şeylerin yaşanması. Olay ise şu: eskiden abd'de ev almak isteyen, bankalara borçlanıyor ve ödeyebildiğince evini alıyor ama sonraları bankalar, insanların bu borçlarını ilk önce başka özel bankalara onlar da hisse mantığıyla pek çok alıcıya satmaya başlamış. Canı isteyene de fahiş fiyat ve faizlerden kredi verilmiş ki belki de Çin'deki bir adam o evin borcunu satın almış olabilir. Sonunda da ayda 5000 doları bulan ödeme planlarını ödeyemeyen abd'liler hem kendilerini hem de aradaki tüm tedarik zincirini batırmış, peki kim karda? Bu borçları aracılara satan büyük bankalar. Peki bu bankaların hissedarları para kazanabilmiş mi? Hayır. Bankaların iflasıyla onlar da güme gitmiş. Peki bu denetlemeden nasıl geçmiş? Ortada reform meform olmadığından vuran vurana. Ceo'lar paraların amına komuş. Sonuç ise yaklaşık 10 milyon abd'li evini satışa çıkarmış. Abd'de şu an 2-3 milyon kişinin evsiz barksız sokakta yaşadığı tahmin ediliyor. Bir ara belgeselde bu krediler ve borçlanma mevzuunda leverage sistemi anlatılıyordu. Kaldıraç dediğimiz bu sistemle, aşırı riskli işlemler yapabiliyorsunuz konuyla fazla alakası yok belki ama bazen internet site reklamlarında görürsünüz. Ayşe hanım parasını 1 haftada 500 liradan 15000 liraya çıkardı gibi. Bu haberlerin hepsi yalandır. Birinci yalan işlemler tl türünden olmaz dolar türünden olur. Ayrıca bir haftada kimse forex'te 10 kat veya daha fazla yapamaz. Yapsa bile büyük bir istisna olmuştur, kazandığı tüm paraları en fazla yarım saat içinde de kaybedebilir. Sen paranı iki günde iki katına çıkarıyorsan bunun tersi de olasıdır yani iki gün içinde tüm paranı batırabilirsin. Çoğunluğun başına da bu son olay gelir. Onlar sayesinde de biz para kazanıyoruz gerçi neyse.
 

Belgeselde sıkça değinilen bir diğer husus da "subprime kredi"lerdir. Bu aslında değinmeye çalıştığım mortgage sisteminin asıl bozulan yanı. Abd'de iki tür sınıf olsun biri fakir biri zengin. Zengin adamın aldığı krediyi ödeme gücü vardır ve kısa zamanda evinin tapusunu alabilir, buna "prime mortgage" diyorlar. Ama gariban halkın; nigerlar, göçmenler ve beyaz fakirlerin ödemeleri Allah'a emanettir ve kolay kolay ödeyemezler, ayrıca asıl çoğunluğu da bunlar oluşturur ki ödeyemeyecekleri de gün gibi aşikardır. İşte bu garibanların aldığı kredilere de "subprime mortgage" deniliyor ve bunlar farklı aracılarla başkalarına satılıyor. Ekonomistler bu durumu tarihteki en büyük saatli bomba sistemlerden biri olarak yorumluyor.

Bir ara belgeselde güzel bir hikaye, deney anlatılır: "nörologlar yaptıkları bir deneyde bir bireyi alıyorlar ve MR'a sokuyorlar ve onlara, ödülün para olduğu bir oyun oynatıyorlar. Denekler para kazanmaya başladıklarında uyarılan beyin bölgesiyle kokain kullandıklarında uyarılan bölge aynı."

Belgeselde dikkatimi çeken bir başka husus ise ekomomistlerin özellikle de sağlam okullardakilerin yavşak olmaları. Bakıyorsun adam kitap yazıyor, bir konuşsa hiçbir şey anlamayız ama asıl bunlar bir şeylerden anlamayan laf kalabalığı ile insanları dolandıran şerefsizlermiş. Harvard'ta okuyup yüksek tahsil yapma hayali kuranlar varsa belgeselden sonra görüşleri değişebilir hele Frederic Mishkin diye bir adam var ki evlere şenlik. Bu adamın dersine uzun miroğlu paltosuyla girdikten sonra söz isteyip “yani tam olarak bu globalleşme ne demek hocam” diyecek ve hiçbir şey olmamış gibi yerine oturacaksın. Kendisi kolombia üniversitesinde hoca. Bu ve diğer yüksek tahsilli hocaların hepsi ayrı ayrı irdelenmeli. George soros da arada gözüküyor ama burada pek konuyla ilgisi yok. Yardımsever bir milyarder sıfatıyla rıdvan'ın maç yorumlaması gibi sırıta sırıta krizi yorumluyor.

Sonuç olarak şunları söyleyebiliriz; yozlaşma Roma'yı da Osmanlı'yı da batırmıştır. Batıramayacağı ne bir sistem ne de devlet vardır. Osmanlının batması tüm avrupa'nın işine geldi ama şimdi hadi abd batsın da rahatlayalım diyemiyoruz. Abd, dünyanın en büyük tüketicisi, onlar tüketemezse çin üretemez. Çin üretemezse yarım milyar insan işsiz ve aç kalır. Bu ikisi aç kalınca da dünyanın anasını bellerler. Bugün yarın Suriye, Türkiye ile ticaretini durduracak. Sidikli Suriye bile bizi nasıl etkileyebilecek. Dünya çapında katastrofik bir kriz istenmiyorsa güç sahiplerinin akıllı olmaları gerekmektedir.

Inside Job belgesel eleştirisi