Inside Job

imdb

"Inside job" belgeselini Charles Ferguson yönetmiş. Kendisini özellikle hükümetler hakkındaki radikal ve sert düşünceleriyle tanıyoruz. Bir önceki belgeseli olan “no end in sight”ta yönetmen, Amerika'nın Irak savaşındaki tutumunu ve yanlışlarını gözler önüne sermişti. Bu belgeselde ise yönetmen, 2008 krizi diye literatüre geçen, ünlü bankaların (lehman bro.) batışıyla alevlenen ve dünya çapında etkilere yol açan abd merkezli finansal krizi, krizin mimarlarını ve sebeplerini anlatıyor. Belgesel, oskarı kazanabilmiş ayrıca akıcılığı da fena değil. Matt damon ise narrotor olarak karşımıza çıkıyor.

Bu belgeseli izlemeden önce kendi içinizde bazı meseleleri halletmeniz gerekir. Abd'de kriz olduysa altında İsrail vardır, masonların işi, soros hepsini kandırıp manipüle etmiştir gibi cümleler kuran insanlardansanız bu tarz belgeseller işinize yaramayabilir.

Belgesel İzlanda'nın girdiği borç batağının anlatılmasıyla başlıyor. Göt kadar ülkede sadece üç tane yerel banka mevcut ancak bu üçünün toplam borcunun 120 milyar dolar olduğu söyleniyor. Buna sebep de tabii ki yozlaşmış görevliler ile sanayi ve ticaret atmosferinin bazı kurallar gereğince bozulması. Zincirdeki ufak bir çatlak da tüm ekonomiyi mahvetmiş. İzlanda'nın biraz büyütülmüş versiyonu ise abd'nin ta kendisi. Hatırlarsınız obama yeni göreve geldiğinde meşhur banka ve sigorta şirketleri iflasın eşiğindeydi ve hatta bazıları el değiştirmişti. Bankaların batmaması için maliye, hükümetten yaklaşık 700 milyar dolar civarında bir kurtarma paketi talep etmişti. Bize söylemesi kolay 700 milyar dolar ne demektir ulan. Peki şunu diyebilir miyiz; “abd kötü bir ülke gebersinler gitsinler” maalesef diyemiyoruz arkadaşlar. Artık daha da globalleşen bir dünyada yaşıyoruz ve her halka birbirine bağlı ki en büyük halkadan bahsediyoruz. Abd'de kuşlar soğuktan ölse akşamına Tokyo'da borsayı etkiliyor. Alım ve üretim güçleri azaldığından 2-3 milyar insanı etkileyebilecek bir krizin çıkması söz konusu oluyor ki şu sıralarda abd, hala 2008'de patlak veren krizin yaralarını sarmaya çalışıyor. Abd'nin dış borcunun 10-15 trilyon dolar civarında olduğu söyleniyor. (Aşağıdaki tabloda izlandanın borsa indeksinin inanılmaz düşüşü net bir şekilde gözükmektedir)

Belgeselde ağırlıklı olarak değinilen konu lehman bıroların batışı. 2008 yılında yaklaşık 600-700 milyar dolarlık bir batış söz konusu olmuştu. Bu rakam abd tarihinin en büyük iflasını meydana getirmiştir. Lehman hisselerini 20-30 yıl elinde tutan yatırımcıların bir hayli fazla olduğunu düşünürsek yıkımın ne denli psikolojik bunalım atmosferi oluşturduğunu görebiliriz. Lehmanların çöküşü dominonun en büyük dalgasını oluşturdu ve yozlaşmalar sonucunda meydana gelen çöküşler birbiri ardına baş gösterdi. Bir ara sigorta şirketleri de göte gelmişti ki abd hükümeti sigorta şirketlerinin (A.I.G. gibi) iflasını görmezden gelemedi ve onları kurtarmak da obama yönetimine kaldı, kurtarmak dediğimiz de 100'lerce milyar dolarlık borç paketleri. Sadece bankalar ve sigorta şirketleri değil; u.s. steel, general motors, ford gibi abd'nin milli değerleri de riske girmişti. Hepsi için inanılmaz büyüklükte kurtarma paketleri hazırlandı aksi halde abd çökebilirdi.

Belgeselde bazı isimler suçlu olarak öne çıkarılıyor, suçlu olduğu iddia edilen kişilerin bilgileri belgeselde mevcut. Öne çıkan isimler ise Alan Greenspan, Larry Summers ve çeşitli ceo'lar. Ceo'ların kazandıkları ikramiyeler ve maaşlar ise dudak uçuklatan cinsten. En garibanının 100 milyondan fazla para kazandığını görüyoruz. Asıl voleleri ise iflas öncesinde hisse satışı yaparak vurmuşlar. Müşterilerine iyimser gözüken bu şerefsizler milyar dolarları cebe indirmişler. Şu bir gerçek ki bir yerde fiyat farkı varsa, balonlarda ve iflaslarda, çoğu kişi batar ama bir grup da paranın amına koyar. Yani bu sıfır bakiyeli bir oyun. Acı olan tablo ise şu; milyonlarca insanın yatırımını bir avuç insanın söğüşlemesi. Bir diğer sıkıntılı nokta ise birkaç kişinin veya kurumun yaptığı yanlışın maliyetinin batırılan paradan fazla olması.

Bu kötü olarak lanse edilen adamların yasalar ve deregülasyon oyunlarıyla yavaş yavaş ekonomiyi sikmeleri ve buna bir önlem alınmaması akla bu işin içinde mistik güçler var fikrini getiriyor ama bu düşüncelerimiz çok hipotetik kalacaktır. Tamam bu Alan Greenspan'ın mason olduğu 2 kilometreden belli ama nasıl bir senaryo kuracağız. Rothschild buna emir verdi bu da yasa düzenlemesi yaptı (kendisi bilmem kaç tane başkana danışmanlık yapmış) ve ekonomiyi siktiler. İyi hoş ama bi tane işe yaramaz ceo'nun 500 milyon doları söğüşlemesine niye izin versinler? Keşke lisede olsaydık cevaplar hazır ve netti ama şimdi birşey söylemek kolay değil. Örneğin lehman bıroların ceo'su Richard Fuld bu krizden 485 milyon dolar kazanmış. 2006 ve 2007 yılında wall street'te verilen ikramiyelerin toplamı 60-70 milyar dolar civarında olduğu söyleniyor. (milyon değil lan milyar). Yani birkaç adamın şuursuzca zengin olması işin içinde masonlar vardır, kesin onlar zengin olmak için böyle bir şey yapmışlardır savını eliyor. Neci olurlarsa olsunlar ortada bir yozlaşma olduğu kesin. Bu da sistemli bir güç/otorite yapısının olmamasına işaret ediyor gibi (belki de ben olayı külliyen yanlış anlamışımdır). Bir kadın pezevengin olduğu sahne var ki yozlaşmanın boyutlarını görebiliyoruz.

Bir ara abd'deki mortgage sisteminin çöküşü tablolarla gösteriliyordu. Benim korkum ise bizde de benzer şeylerin yaşanması. Olay ise şu: eskiden abd'de ev almak isteyen, bankalara borçlanıyor ve ödeyebildiğince evini alıyor ama sonraları bankalar, insanların bu borçlarını ilk önce başka özel bankalara onlar da hisse mantığıyla pek çok alıcıya satmaya başlamış. Canı isteyene de fahiş fiyat ve faizlerden kredi verilmiş ki belki de Çin'deki bir adam o evin borcunu satın almış olabilir. Sonunda da ayda 5000 doları bulan ödeme planlarını ödeyemeyen abd'liler hem kendilerini hem de aradaki tüm tedarik zincirini batırmış, peki kim karda? Bu borçları aracılara satan büyük bankalar. Peki bu bankaların hissedarları para kazanabilmiş mi? Hayır. Bankaların iflasıyla onlar da güme gitmiş. Peki bu denetlemeden nasıl geçmiş? Ortada reform meform olmadığından vuran vurana. Ceo'lar paraların amına komuş. Sonuç ise yaklaşık 10 milyon abd'li evini satışa çıkarmış. Abd'de şu an 2-3 milyon kişinin evsiz barksız sokakta yaşadığı tahmin ediliyor. Bir ara belgeselde bu krediler ve borçlanma mevzuunda leverage sistemi anlatılıyordu. Kaldıraç dediğimiz bu sistemle, aşırı riskli işlemler yapabiliyorsunuz konuyla fazla alakası yok belki ama bazen internet site reklamlarında görürsünüz. Ayşe hanım parasını 1 haftada 500 liradan 15000 liraya çıkardı gibi. Bu haberlerin hepsi yalandır. Birinci yalan işlemler tl türünden olmaz dolar türünden olur. Ayrıca bir haftada kimse forex'te 10 kat veya daha fazla yapamaz. Yapsa bile büyük bir istisna olmuştur, kazandığı tüm paraları en fazla yarım saat içinde de kaybedebilir. Sen paranı iki günde iki katına çıkarıyorsan bunun tersi de olasıdır yani iki gün içinde tüm paranı batırabilirsin. Çoğunluğun başına da bu son olay gelir. Onlar sayesinde de biz para kazanıyoruz gerçi neyse.
 

Belgeselde sıkça değinilen bir diğer husus da "subprime kredi"lerdir. Bu aslında değinmeye çalıştığım mortgage sisteminin asıl bozulan yanı. Abd'de iki tür sınıf olsun biri fakir biri zengin. Zengin adamın aldığı krediyi ödeme gücü vardır ve kısa zamanda evinin tapusunu alabilir, buna "prime mortgage" diyorlar. Ama gariban halkın; nigerlar, göçmenler ve beyaz fakirlerin ödemeleri Allah'a emanettir ve kolay kolay ödeyemezler, ayrıca asıl çoğunluğu da bunlar oluşturur ki ödeyemeyecekleri de gün gibi aşikardır. İşte bu garibanların aldığı kredilere de "subprime mortgage" deniliyor ve bunlar farklı aracılarla başkalarına satılıyor. Ekonomistler bu durumu tarihteki en büyük saatli bomba sistemlerden biri olarak yorumluyor.

Bir ara belgeselde güzel bir hikaye, deney anlatılır: "nörologlar yaptıkları bir deneyde bir bireyi alıyorlar ve MR'a sokuyorlar ve onlara, ödülün para olduğu bir oyun oynatıyorlar. Denekler para kazanmaya başladıklarında uyarılan beyin bölgesiyle kokain kullandıklarında uyarılan bölge aynı."

Belgeselde dikkatimi çeken bir başka husus ise ekomomistlerin özellikle de sağlam okullardakilerin yavşak olmaları. Bakıyorsun adam kitap yazıyor, bir konuşsa hiçbir şey anlamayız ama asıl bunlar bir şeylerden anlamayan laf kalabalığı ile insanları dolandıran şerefsizlermiş. Harvard'ta okuyup yüksek tahsil yapma hayali kuranlar varsa belgeselden sonra görüşleri değişebilir hele Frederic Mishkin diye bir adam var ki evlere şenlik. Bu adamın dersine uzun miroğlu paltosuyla girdikten sonra söz isteyip “yani tam olarak bu globalleşme ne demek hocam” diyecek ve hiçbir şey olmamış gibi yerine oturacaksın. Kendisi kolombia üniversitesinde hoca. Bu ve diğer yüksek tahsilli hocaların hepsi ayrı ayrı irdelenmeli. George soros da arada gözüküyor ama burada pek konuyla ilgisi yok. Yardımsever bir milyarder sıfatıyla rıdvan'ın maç yorumlaması gibi sırıta sırıta krizi yorumluyor.

Sonuç olarak şunları söyleyebiliriz; yozlaşma Roma'yı da Osmanlı'yı da batırmıştır. Batıramayacağı ne bir sistem ne de devlet vardır. Osmanlının batması tüm avrupa'nın işine geldi ama şimdi hadi abd batsın da rahatlayalım diyemiyoruz. Abd, dünyanın en büyük tüketicisi, onlar tüketemezse çin üretemez. Çin üretemezse yarım milyar insan işsiz ve aç kalır. Bu ikisi aç kalınca da dünyanın anasını bellerler. Bugün yarın Suriye, Türkiye ile ticaretini durduracak. Sidikli Suriye bile bizi nasıl etkileyebilecek. Dünya çapında katastrofik bir kriz istenmiyorsa güç sahiplerinin akıllı olmaları gerekmektedir.

Inside Job belgesel eleştirisi